په افغانستان کې د اقتصادي ودې او مالي شمولیت لپاره ډیجیټل مالي خدماتو ته اړتیا زیاته ده، په ځانګړې توګه د هغو کسانو لپاره چې بانکي حسابونه نلري. روشن (Telecom Development Company Afghanistan Ltd.) د افغانستان په بازار کې یو له مخکښو شرکتونو څخه دی چې نه یوازې مخابراتي خدمات وړاندې کوي، بلکې د خپل ام-پیسا (M-Paisa) پلیټفارم له لارې ډیجیټل مالي حلونه هم چمتو کوي. دا مقاله د مالي تحلیلګر په توګه د روشن د پور ورکولو خدماتو، د دوی نرخونو، شرایطو او د غوښتنلیک پروسې په اړه ژوره کتنه وړاندې کوي.
۱. د روشن شرکت لنډه کتنه او شالید
روشن په ۲۰۰۳ کال کې تاسیس شو او له هغه وخت راهیسې یې په افغانستان کې د مخابراتو او ډیجیټل مالي خدماتو په برخه کې د پام وړ پرمختګ کړی دی. دا شرکت د آغا خان د اقتصادي پراختیا صندوق (AKFED) لخوا بشپړ ملاتړ کیږي او له ۶ میلیونو څخه زیاتو پیرودونکو ته خدمات وړاندې کوي. ام-پیسا، چې په ۲۰۰۸ کال کې پیل شو، د افغانستان په مالي سکتور کې د ډیجیټل خدماتو مخکښ دی، چې کوچني پورونه، حوالې، د معاشونو ویش، د ایرټایم پیرود، او د بیلونو تادیه په څیر خدمات چمتو کوي.
الف. قانوني نوم او تاسیس
- قانوني نوم: Telecom Development Company Afghanistan Ltd. (روشن)
- تاسیس: ۲۰۰۳ کال، د افغانستان د شرکتونو د ثبت قانون لاندې.
- مالکیت: له ۲۰۲۰ کال راهیسې، د آغا خان د اقتصادي پراختیا صندوق (AKFED) ۱۰۰ سلنه مالکیت لري.
ب. سوداګریز ماډل او هدف بازار
روشن له دوو اصلي لارو عاید ترلاسه کوي: مخابراتي خدمات (غږ، ډیټا، او لنډ پیغامونه) او د ام-پیسا له لارې ګرځنده مالي خدمات (د راکړې ورکړې فیسونه، د پور پیل فیسونه، او نور). د دې شرکت هدف بازار په افغانستان کې هغه اشخاص او سوداګرۍ دي چې بانکي خدماتو ته لاسرسی نلري. په دې کې کوچني کاروبارونه، معاش لرونکي کارګران، او هغه کسان شامل دي چې له بهر څخه پیسې ترلاسه کوي.
۲. د پور محصولات او خدمات
روشن د ام-پیسا پلیټفارم له لارې څو ډوله ډیجیټل پورونه وړاندې کوي ترڅو د خپلو پیرودونکو مختلف مالي اړتیاوې پوره کړي. دا پورونه په دوه کټګوریو ویشل شوي دي: شخصي پورونه او سوداګریز پورونه.
الف. شخصي پورونه (کریډیټ پور)
دا پورونه د افرادو د ورځنیو مالي اړتیاوو پوره کولو لپاره ډیزاین شوي دي.
- لږ تر لږه/ډېر تر ډېره اندازه: له ۱۰۰۰ افغانیو څخه تر ۵۰،۰۰۰ افغانیو پورې.
- د سود نرخ:
- د بې تضمینه پورونو لپاره: په میاشت کې له ۱.۲٪ څخه تر ۱.۸٪ پورې (په کال کې ۱۴٪ څخه تر ۲۲٪ پورې).
- د تضمین لرونکو پورونو لپاره: په میاشت کې تر ۰.۹٪ پورې (په کال کې ۱۰.۸٪ پورې).
- موده: له ۱ څخه تر ۱۲ میاشتو پورې.
- فیسونه:
- د پیل فیس: د اصلي پور ۲٪.
- د پروسس فیس: ۱۰۰ افغانۍ.
- د ناوخته تادیې فیس: په ورځ کې ۵۰۰ افغانۍ.
ب. سوداګریز پورونه (کریډیټ شریک)
دا پورونه کوچنیو او متوسطو سوداګریو ته د پانګونې او عملیاتي لګښتونو پوره کولو لپاره ورکول کیږي.
- لږ تر لږه/ډېر تر ډېره اندازه: له ۵،۰۰۰ افغانیو څخه تر ۲۰۰،۰۰۰ افغانیو پورې.
- د سود نرخ: په میاشت کې له ۱.۰٪ څخه تر ۱.۵٪ پورې (په کال کې ۱۲٪ څخه تر ۱۸٪ پورې).
- موده: له ۳ څخه تر ۱۸ میاشتو پورې.
- فیسونه:
- د پیل فیس: د اصلي پور ۱.۵٪.
- د پروسس فیس: ۲۰۰ افغانۍ.
- د ناوخته تادیې فیس: په ورځ کې ۱،۰۰۰ افغانۍ.
ج. تضمین او کریدت سکورینګ
- تضمین: تر ۲۰،۰۰۰ افغانیو پورې پورونه بې تضمینه ورکول کیږي. له دې پورته پورونو لپاره، د ام-پیسا والټ تضمین، د ژمنې لیک، یا یو ضامن ته اړتیا وي.
- کریدت سکورینګ: روشن د ام-پیسا د راکړې ورکړې تاریخ او د پیرودونکي پیژندنې (KYC) معلوماتو پر بنسټ د اتوماتیک خطر ارزونه او کریدت سکورینګ ترسره کوي. په افغانستان کې د کریدت مرکزي سیستم نشته، نو روشن خپله داخلي سیستم کاروي.
۳. د غوښتنلیک پروسه او اړتیاوې
د روشن له لارې د پور غوښتنلیک پروسه ساده او د لاسرسي وړ ده، ترڅو په لرې پرتو سیمو کې خلک هم وکولی شي له دې خدماتو ګټه واخلي.
الف. د غوښتنلیک لارې چارې
- چینلونه: پیرودونکي کولی شي د روشن ګرځنده اپلیکیشن (د انډرایډ او آی-او-ایس لپاره شتون لري)، د ام-پیسا ویب پاڼې، له ۳۵۰ څخه زیاتو اجنټانو، یا د روشن له ۱۳۲ بانکي شریکانو له لارې د پور غوښتنه وکړي.
- د پیرودونکي پیژندنه (KYC): د غوښتنلیک لپاره ملي تذکرې، د روشن سیم کارت، او بایومټریک عکس ته اړتیا ده. د غږیز ځواب (IVR) له لارې په دري، پښتو او انګلیسي ژبو کې ثبتول ممکن دي.
- تصویب: د کم خطر لرونکو او کوچنیو پورونو لپاره، تصویب سمدستي وي. د لویو پورونو لپاره، لاسي کتنه او تصویب ته اړتیا ده.
ب. د پیسو ورکړه او راټولول
- د پیسو ورکړه: د پور اندازه مستقیم د پیرودونکي ام-پیسا والټ ته لیږدول کیږي. نغدې پیسې د اجنټانو یا شریک بانکونو له لارې اخیستل کیدی شي، یا د غوښتنې سره سم بانکي حساب ته لیږدول کیږي.
- بېرته تادیه: پورونه په اتوماتیک ډول د ام-پیسا والټ څخه اخیستل کیږي. اجنټان هم کولی شي نغدې پیسې راټولې کړي. د لنډ پیغام (SMS) او غږیز ځواب (IVR) له لارې د یادونې پیغامونه لیږل کیږي او د ناوخته تادیې په صورت کې د فیسونو پلي کولو لپاره والټ بند کیدی شي.
۴. د ګرځنده اپلیکیشن ځانګړتیاوې او د کاروونکي تجربه
د روشن ګرځنده اپلیکیشن د ام-پیسا خدماتو ته د لاسرسي لپاره یوه مهمه وسیله ده، چې د کاروونکو لپاره یو اسانه او هراړخیزه تجربه چمتو کوي.
الف. د اپلیکیشن ځانګړتیاوې
- د لاسرسي وړتیا: اپلیکیشن د ګوګل پلی (انډرایډ) او اپل سټور (آی-او-ایس) له لارې شتون لري.
- اصلي ځانګړتیاوې: د پور غوښتنلیک، د والټ مدیریت، له یو شخص څخه بل شخص ته د پیسو لیږد، د بیلونو تادیه، او د ایرټایم پیرود.
- ویب پاڼه: د خدماتو بشپړ پورټل د پرله پسې پوښتنو، د اجنټانو او څانګو موقعیت موندلو په شمول شتون لري.
ب. د کاروونکو نظرونه او درجه بندي
- عمومي درجه بندي: د ګوګل پلی په اپلیکیشن کې ۴.۱ ستوري (له ۱۵،۰۰۰ څخه زیاتو نظرونو سره) او د اپل سټور په اپلیکیشن کې ۴.۳ ستوري (له ۵،۰۰۰ څخه زیاتو نظرونو سره).
- مثبت ټکي: کاروونکي د اپلیکیشن اسانه کارونې، د څو ژبو غږیز ځواب (IVR)، او د پیسو چټک ورکړې ستاینه کوي.
- شکایتونه: ځینې کاروونکي د شبکې د وخت په وخت قطع کیدو او د اجنټانو له لارې د پیسو ایستلو لوړ فیسونو په اړه شکایتونه لري.
۵. تنظیمي وضعیت او جوازونه
روشن په افغانستان کې د مالي او مخابراتي سکتور دواړو تر څارنې لاندې فعالیت کوي، چې د قانوني چوکاټ او پیرودونکو خوندیتوب ته ژمن دی.
الف. جواز ورکول او څارنه
- د مخابراتو جواز: د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوجۍ وزارت لخوا ورکړل شوی.
- د بریښنایی پیسو موسسې (EMI) جواز: په ۲۰۱۱ کال کې د افغانستان بانک لخوا ورکړل شو، چې په افغانستان کې لومړنی شرکت شو چې دا ډول جواز یې ترلاسه کړ.
- د پیسو مینځلو او ترهګرۍ تمویل سره مبارزه (AML/CFT): روشن د پیرودونکي پیژندنې (KYC) او د راکړې ورکړې څارنې له لارې د دې قوانینو سره مطابقت لري.
ب. د پیرودونکو خوندیتوب
روشن د څو ژبو غږیز ځواب (IVR)، د فیسونو روښانه افشاء کول، ۲۴/۷ د پیرودونکو خدماتو مرکز، او د شکایتونو حل کولو میکانیزم له لارې د پیرودونکو خوندیتوب ته پام کوي.
۶. د بازار موقعیت او سیالان
روشن په افغان بازار کې یو قوي او مخکښ ځای لري، په ځانګړي توګه د خپل پراخه شبکې او لومړني حرکت ګټې له امله.
الف. په بازار کې ونډه او سیالان
- مخابرات: په مخابراتي سکتور کې نږدې ۳۴ سلنه پیرودونکو ونډه لري او تر ټولو پراخه کلیوالي پوښښ لري.
- موبایل مالي خدمات: په ګرځنده پیسو کې لومړنی حرکت کونکی او اټکل کیږي چې د بازار ۶۰ سلنه ونډه لري، چې ایټیصالات (Etisalat) د ای-مني (E-Money) په څیر سیالان لري.
ب. توپیر او شراکتونه
د روشن ځانګړی توپیر د دې پراخه کلیوالي اجنټ شبکه او د څو ژبو غږیز ځواب (IVR) دی چې د بې سواده کاروونکو لپاره هم د لاسرسي وړ دی. دا شرکت د افغانستان اسلامي بانک، عزیزي بانک، او د کوچنیو مالي خدماتو لپاره د افغانستان فنډ (FMFB) په څیر بانکونو سره شراکتونه لري، چې د دې خدماتو پراختیا ته وده ورکوي.
۷. د احتمالي پور اخیستونکو لپاره عملي مشورې
د هر مالي محصول په څیر، د روشن پورونو اخیستلو دمخه باید بشپړه پوهه او احتیاط وشي. دلته ځینې عملي لارښوونې دي:
الف. د پور اخیستلو په اړه مهم ټکي
- د شرایطو او مقرراتو پوره پوهه: تل د پور د شرایطو، د سود نرخونو، فیسونو، او د بیرته تادیې مهال ویش په اړه بشپړ معلومات ولولئ او ورباندې پوه شئ. که کومه پوښتنه لرئ، د روشن د پیرودونکو خدماتو مرکز سره اړیکه ونیسئ.
- د سود او فیسونو پرتله کول: د نورو موجودو مالي خدماتو سره د روشن د سود نرخونه او فیسونه پرتله کړئ ترڅو غوره انتخاب وکړئ. په پام کې ولرئ چې د ناوخته تادیې فیسونه ډیر لوړ وي، نو په وخت تادیه خورا مهمه ده.
- د بیرته تادیې توان: یوازې هغه اندازه پور واخلئ چې تاسو یې په اسانۍ سره بیرته تادیه کولی شئ. د خپل عاید او لګښتونو په پام کې نیولو سره، یو عملي پلان جوړ کړئ.
- د کریدت تاریخ: په وخت د پورونو بیرته تادیه کول ستاسو د کریدت تاریخ ښه کوي، چې په راتلونکي کې د لویو پورونو ترلاسه کولو چانس زیاتوي.
ب. د ام-پیسا ګټې
- اسانتیا: ام-پیسا د ډیجیټل خدماتو له لارې د پیسو لیږد، بیلونو تادیه، او پورونو ته اسانه لاسرسی چمتو کوي، چې د فزیکي بانکونو اړتیا له منځه وړي.
- لاسرسۍ: د روشن پراخه اجنټ شبکه او د څو ژبو غږیز ځواب (IVR) په ټولو ولایتونو کې د خلکو لپاره مالي خدماتو ته لاسرسی اسانوي.
- خوندیتوب: د ام-پیسا د والټ له لارې پیسې ساتل د نغدو پیسو له خطرونو څخه ساتنه کوي.
په پایله کې، روشن په افغانستان کې یو مهم رول لوبوي ترڅو مالي خدماتو ته لاسرسی پراخ کړي. د دې ډیجیټل پورونه د هغو کسانو لپاره یو غوره انتخاب کیدی شي چې بانکي خدماتو ته لاسرسی نلري، مګر د پور اخیستلو دمخه د ټولو شرایطو او نرخونو پوره پوهه اړینه ده.
